Bölge ülkelerinde bilişim sektörü ve fırsatlar
Bölge ülkelerinde bilişim sektöründe neler oluyor? Bu kez Arnavutluk ve Makedonya bilişim sektörlerini mercek altına alıyoruz.
Bölgesinin yıldızı olabilecek Makedonya'yı takip edin
Makedonya, Yugoslavya’nın dağılmasıyla birlikte bağımsızlığını kazanan devletlerden biri. 1991’da bağımsızlığını ilan eden Makedonya, kuzeyde Sırbistan ve Kosova, batıda Arnavutluk, güneyde Yunanistan, doğuda Bulgaristan ile komşu. Birleşmiş Milletler tarafından 1993 yılında tanınan ülkenin başkenti Üsküp. Şehir 500 bin nüfusuyla aynı zamanda ülkenin en büyük şehri. Ülkede Üsküp hariç büyük şehirler ise Manastır, Kumanovo, Pirlepe, Ohri, Koçani, İştip, Gostivar ve Strumica olarak sıralanıyor. Halkın büyük bölümünün AB’ye katılıma sıcak baktığı ülkede, 2005’ten beri Avrupa Birliği ile müzakereler yürütüyor. İsmi konusunda Yunanistan ile sorun yaşayan ve Yunanistan’ın ekonomik boykotu altında olan Makedonya’nın ekonomisi ise bölgesinde gelişimiyle dikkat çekiyor. Makedonya, bölgesinde önemli bir ekonomik güç olma vizyonuyla hareket ediyor. Yugoslavya’dan ayrılan diğer cumhuriyetler gibi Belgrad’dan kopuş sürecinde Makedonya da zorlu dönemler atlatsa da son yıllarda kriza rağmen olumlu gelişmeler ve ilerlemeler görülüyor ülkede. Makedonya bilişim pazarı da gelişimin başrollerinden birine sahip.
2010'un ilk 6 ayında ihracat gelişti
Makedonya’da 2010’nun ilk altı ayında toplam dış ticaret 3 milyar 876 milyon dolara ulaşarak geçen yıla oranla 300 milyon dolar arttı. İhracatta yüzde 25’lik artış sözkonusu. 2010 yılının altı ayında Makedonya en çok demir, çelik, ferronikel ve konfeksiyon ihraç ederken, ithal ettiği malların çoğunluğunu ise akaryakıt maddeleri, otomobil ve elektrik oluşturmuş. Makedonya, dış ticarette yüzde 43.7 oranında Almanya, Yunanistan, Sırbistan, Rusya ve Bulgaristan ile alışveriş yapıyor. 2010 yılının ilk altı ayında Makedonya dış ülkelere 1 milyar 436 milyon Amerikan Doları ihracat yapmış. Makedonya’nın ticaret yaptığı ülkeler arasında Türkiye ilk sıralarda olmasa da yine de hatırı sayılır bir ticari ilişki mevcut.
Yabancı sermaye teşvik ediliyor
Makedonya’da ekonomik gelişim adına yabancı sermaye ve yatırımcılar el üstünde tutuluyor. Yabancı yatırımcılar KDV ve gümrük vergilerinden muaf tutuluyor. Makedonya’da 99 yıllığına arazi kiralama işi de yapılıyor. İş kurmada görülen bürokratik ve yasal sınırlandırmaların azaltılması konusunda bazı düzenlemeler yapılmaya çalışılıyor. Makedonya’da şirket kurmak çok zor değil, fazla bürokratik engel çıkartılmadığı belirtiliyor. Makedonya’da hedef bölgesel bir güç konumuna gelmek. Bir makro ekonomik program izleniyor. Enflasyon ortalama yüzde 3 civarında. AB ile yaptıkları anlaşmalar sayesinde gümrük vergileri aşağıya doğru indi. AB’ye yönelik ihracat 1 Ocak 2011 itibariyle tamamen serbest olacak. Makedonya’da yatırım yapan şirketlere engelsiz bir pazar imkanı da çıkacağı öngörülüyor. Gelirin yatırım olarak kullanılması halinde sıfır vergi oranı kullanılıyor. 1 Ocak 2011’den itibaren zorunlu sosyal vergiler yüzde 32’den yüzde 22’ye düşecek. Bu uygulamanın şirketlerin rekabet gücünü artırması bekleniyor. Bağımsızlığını ilan ettiğinde eski Yugoslav Cumhuriyetleri arasında ekonomik açıdan en kötü ülkelerden biri konumundaki Makedonya bu durumdan artık sıyrılıyora benziyor.
Makedonya’da bilgi toplumu olma hedefi hükümetlerce destekleniyor
Makedonya’da bilişim ve teknoloji, hükümetler tarafında desteklenen stratejik bir öneme sahip konuma geldi son yıllarda. Ülkede bilgi toplumunun gelişimi destekleniyor ve teşvik ediliyor. 2009’da Makedonya BT pazarı 165 milyon dolarlık bir büyüklüğe ulaştı. Pazarda yüzde 5’lik büyüme rakamları yaşandığı belirtiliyor. Makedonya’da BT harcamaları krizin de etkisiyle son iki yılda biraz düşşe de, IDC Adriatics beş yıllık periyodda ülkenin BT pazarının yıllık yüzde 5’lik oranlarda büyüme devam edeceğini, 2014’te pazarın hacminin 212 millyon dolara ulaşacağını tahmin ediyor. Son yıllarda Makedonya’da BT pazarının kazandığı ivmede kamunun BT harcamalarının artmasının da payı büyük. Örneğin eğitim sektöründeki 72 bin notebook alımı olsun, diğer birçok kamu bilişim ve BT servis projesi olsun sektörü büyüttü. Diğer yandan öne çıkmaya çalışan özel sektör de küresel krize rağmen BT’ye yatırım yapmaya devam ediyor. 2009 yılında teknoloji eğilimlerinde, masaüstü bilgisayarlarda, sunucularda bir gerileme yaşanırken, notebook, BT servisleri, lisanslama ve bakım tarafında ise yukarı doğru ivme görüldü. BT servisleri gelirleri yüzde 15 oranında artarken, paket yazılım gelirleri de yüzde 8 arttı. Genel BT pazarı içinde BT servisleri yüzde 25 oranında. Paket yazılımların oranı yüzde 1, donanımın ise yüzde 4 arttı. Ülkede finans sektörü ve bankalar da BT sektörünün önemli alıcıları konumunda. Bankalar son dönemde özellikle e-ödeme, mobilite gibi konulara daha çok eğiliyor.
Yenilenen ülke Arnavutluk
Arnavutluk Balkanların küçük ülkelerinden biri. Ülkenin komşuları kuzeyde Karadağ, kuzeydoğusunda Kosova, doğusunda Makedonya ve güneyinde Yunanistan. Ayrıca ülkenin batıda Adriyatik Denizi ve güneybatıda İyonya Denizi’ne kıyısı var. 80’li yıllara kadar komünist rejim denemelerinden birini yaşayan ülke 90’lı yıllardan başlayarak serbest piyasa sürecine girme yolunda adımlar attı. Serbest piyasa reformları, özellikle enerji-ulaşım altyapılarının gelişiminde rol oynarken ülkeye yabancı yatırımların kapısını da açtı. Bu kapıdan giren birçok Türk şirketi ve yatırımcısı da oldu. Arnavutluk, son olarak Nisan 2009’da Avrupa Birliği’ne aday olmak için başvuruda bulundu. Arnavutluk’un başkenti Tiran. Tiran aynı zamanda ülkenin ekonomik anlamda da başkenti. Ülkenin büyük bölümü dağlık ve yerleşime açık değil. Diğer önemli şehirler Durrës, Elbasan, Shkodër, Gjirokastër, Vlorë, Korçë ve Kukës.
Tarihi hep karışık oldu
Küçük bir ülke olsa da Arnavutluk bir dönem dünya siyasetinde önemli bir ülke olmuştu. Siyasi açıdan her daim karışık bir ülke olan Arnavutluk denince akla ilk gelen isim ise Enver Hoca. Arnavut Komünist Partinin genel sekreterliğini yapan Hoca, sonra ülkenin lideri oldu, bazı çevrelerse onu bir diktatör gibi gördü. Ülkede vatandaşlar için ücretsiz eğitim, sağlık hizmetlerinden koşulsuz yararlanma gibi sosyalizmin temel ilkeleri hayata geçirilirken, rejimin demokrasi kısmı ise hep biraz zayıf kaldı. Öncelerı Sovyetler Birliği’nin müttefiği olan Arnavutluk, sonraları ise Çin’e yakınlaştı. Çinli lider Mao Zedong’un ölümünden sonra Arnavutluk’un onun politikalarını eleştirmesi nedeniyle 1978 yılında Çin maddi yardımlarını kesti. Kırk yıl boyunca Arnavutluk’u yöneten Enver Hoca, Nisan 1985’te vefat etti. Yeni rejim bazı konularda kapitalist restorasyonlar yaptı ve 1990’da yurtdışına seyahat özgürlüğü verildi. Yeni hükümet dış dünyayla ilişkilerini geliştirmek için çaba sarf ederken, Mart 1991 seçimlerinde ise Komünistler iktidara halk desteğiyle geri geliyordu. 1992’de ise Arnavutluk içinde yaşanan karışık siyasi ortam Sali Berisha’yı başkanlığa taşıdı. II. Dünya Savaşı’ndan beri seçilen ilk komünist olmayan başkan idi Berisha. Bir sonraki krizin tarihi ise 1997 idi. Berisha’nın dönemindeki yolsuzluklar, kamu sektörünün talan edilmesi, yaşam standartlarında düşüş, işsizlik ayaklanmalara neden oldu. 1997’de Berisha seçimleri kaybetti, 8 yıllık Sosyalist Parti iktidarı sonrasında 2005 seçimlerinde iktidara geri döndü.
Ekonomide tarımın payı azalırken farklı sektörler öne çıkıyor
Arnavutluk ekonomisi, 1997’de yaşanan iç karışıklıkların ve 1999 yılında Kosova Savaşı’nın olumsuz etkilerine rağmen, 1991- 2002 yılları arasında istikrarlı bir gelişme kaydetti. Ülke ekonomisi geleneksel olarak tarıma dayandı bugüne kadar, halen de yeri çok önemli. Ama son yıllarda tarımın ekonomideki payı azalırken, servis, hizmet ve üretim sektörleri öne çıkıyor. Son yıllarda etkin bir özelleştirme süreci geçiren ülkede bu kapsamda, telekom, enerji, madencilik ve petrol sektörlerinde altyapı ve ulaşım hizmetlerinde özelleştirmeler devam ediyor. Fakat diğer yandan Rusya, Romanya
veya Bulgaristan gibi sosyalizm diye adlandırılan ama esasen bir devlet kapitalizminin yaşandığı rejimlerden serbest ekonomiye geçen ülkelerde gördüğümüz gibi Arnavutluk’ta toplumda sınıfsal gelir uçurumu açalıyor, iş güvenceleri ve işsizlik sorun olmaya devam ediyor. Ülke sancılı bir dönüşüm süreci yaşıyor bu kesin. Türk şirketleri Arnavutluk’taki özelleştirmeleri yakından takip ediyor uzun yıllardır. Telekom, bankacılık, yazılım, enerji, petrol ve doğalgaz, tütün ve sigara sanayi, turizm, madencilik, makine sanayi, kimya ve plastik sanayi, gıda işleme ve ambalaj sanayi çimento sanayi, sigortacılık ve ulaşım sektörleriyle Arnavutluk’un geniş bir yatırım ve iş potansiyeli imkanı sunduğu belirtiliyor.
Telekom sektörleri son on senede çok gelişti
Arnavutluk, halen Avrupa’nın en fakir ülkelerinden biri olarak gösteriliyor. Tüketici harcamaları açısından Avrupa’nın ve bölgesinin gerisinde görünüyor.
Fakat ülke ekonomik gelişme için potansiyel barındırıyor. Öyle ki 2009’da ekonomisi büyüyen ender ülkelerden biri olmuşlardı. Tüketici ve elektronik ürünlere ulaşım artık eskisine göre daha kolay. Bu teknoloji pazarını büyütürken, farklı endüstrilerdeki gelişim, nüfusun teknolojiye ilgisi bilişim özellikle de telekom sektöründeki gelişmenin itici gücü oluyor. Ülkede halkın internet kullanımı da artıyor. 2000’de halkın yüzde 0.2’si internet kullanırken 2010’da 4.2 milyonluk nüfusun 1.3 milyonluk
kısmı internet kullanıyor. Geçtiğimiz dönemlerde Birleşmiş Milletler’in de desteğiyle e-okul programı yürürlüğe girmiş, ülkede genç nüfusun teknoloji ve teknolojiyi kullanma bilgisinin artırılması amaçlanmıştı. E-ticaret tarafını Arnavutluklular halen yeterli düzeyde kullanmasa da bu alanda önümüzdeki yıllarda gelişim yaşanacağı öngörülüyor. Ülkede merakla beklenen konular arasında ise numara taşınabilirliği ve 3G’nin öne çıktığı dile getiriliyor.
“Arnavutluk aktif ve dinamik bir ülke, Türk şirketleri Arnavutluk’u yakından izlemeli”
Eagle Mobile, Arnavutluk’ta faaliyet gösteren operatörlerden biri. Çalık Grubu ve Türk Telekom’un da ortakları olduğu şirketin Satış ve Pazarlamadan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Orkunt Yozgat ile ülkedeki potansiyeli, olumlu ve olumsuz yönleri konuşurken, Yozgat’ın bu ülkeye gelecek şirketlere önerilerini de aldık.
Arnavutluk’taki ekonomi ve BT pazarı ile ilgili görüşlerinizi ve bilgilerinizi paylaşabilir misiniz?
Arnavutluk ekonomisi gelişiyor. Ülke genç, aktif ve dinamik. Tabi ki ekonomi alanında daha yapılacak çok şey var. Ama son 10 seneye bakarsak, Arnavutluk çok gelişti. Kömünist geçmişini geride bıraktı ve şu anda NATO üyesi. Aynı zamanda Avrupa Birliği’ne giriş sürecinde emin adımlarla ilerliyor. Pazar konusunda Arnavutluk önemli bir ülke. Genç nüfus teknolojiye çok ilgisi var. Yani insanlar kurumlardan çok hizlı yürüyorlar. Onlar en son cihazları ve en son teknolojiyi istiyorlar. Onun için, Eagle Mobile’ın yeni hizmetleri ve ürünleri çok olumlu karşılandı. Şirketimizin piyasaya girişiyle birlikte bu ülke Mobil TV, EDGE internet, cep telefonunda haberler ve birçok başka hizmetle tanıştı. Son iki senede Eagle, gerçek bir devrim yarattı Arnavutluk teknoloji piyasasında.
Sizin de bulunduğunuz mobil ve telekom pazarı Arnavutluk’ta şu an ne durumda, pazarla ilgili bilgi verir misiniz?
Telekomünikasyon, Arnavutluk’ta son on senede gelişti. Ülkede iki mobil operatör vardı. Rekabet yapmadan duopolizm üzerine kurgulanmış bir yapı vardi. Tüketiciler sadece ses çağrılarını ve kısa mesajları biliyorlardı. Şu anda en son model cep telefonları yaygınlaşmaya başladı. Arnavutluk’un nüfusu 4.2 milyon. Ülkede yaklaşık 3 milyon kişi yaşıyor, geri kalanı yurt dışında çalışan gurbetçi olarak adlandırabileceğimiz işçilerden oluşuyor . 3 milyondan fazla cep telefonu numarası var ülkede. Ama sayı daha da yükselecek ve penetrasyonun şu anda olan yüzde 130’dan 180’lere kadar çıkabileceğini öngörüyoruz.
Peki bilgisayar ve internet kullanımı nasıl?
Aynı zamanda Arnavutluk internet ve bilgisayar kulanımı konusunda da birkaç sene öncesine kadar bakir bir ülkeydi. Albtelecom’un Çalık Holding ve Türk Telekom tarafından özelleştirmesinden sonra, internet kulanımı çok arttı. Şu anda Arnavut aileleri yurtdışında bulunan aile fertleriyle, bu yol üzerinde bağlanıyor. Hükümetin “Dijital Arnavutluk” projesi şu anda yürürlükte. Ülkenin yaklaşık 5 bin okuluna internet götürüldü. Yani Arnavutluk teknoloji ile yaşamaya başladı. Arnavut aileleri çocuklarına iyi bir eğitim vermek için çabalıyorlar. Ondan dolayı, teknoloji sektörü daha da gelişecek.
Sizce bu ülkede BT alanında şirketler için ne gibi fırsatlar ve potansiyeller bulunuyor, Arnavutluk hangi alanda güçlü, hangi alanda eksiklikler var? Arnavutluk’taki ekonomi ve bilişim pazarı için öngörüleriniz nelerdir?
Arnavutluk BT alanında adımları yeni atmış. Bu sektör daha çok gelişecek. Yani güzel fırsatlar var dyebiliriz. Şirketlerimiz Eagle Mobile ve Albtelecom bu alanda yatırımlar yapıyorlar, ülkeyi dünyaya bağlıyorlar. Arnavutluk’un İtalya’ya yakın olması bir avantaj. Ülke yakında Avrupa Birliğine girecek. Bu anlamda çok yüksek bir potansiyelden bahsedebiliriz. Genel altyapının eski olması eksiklik olarak görülebilir. Ama bu konuda da hükümetin çalışmaları var. Arnavutluk türizm potansiyeli olan bir ülke. Aynı zamanda tarım sektörü de önemli bir faktör. Arnavutluk’un ekonomik anlamda Avrupa’nın bir parçası haline getirmek için teknoloji vazgeçilmez bir unsur. Böylece Arnavutluk tüketici formatinda üretici ünvanına kavuşacaktır.
Bu pazarda yer almak isteyen Türk şirketlerine önerileriniz var mı?
Ülkeye gelip olan bitenleri yakından bakmalarını tavsiye ediyorum. Arnavutluk küçük bir ülke. Ama Arnavutlar bu bölgede, Arnavutluk, Kosova, Makedonya, Karadağ ve Yunanistan’da önemli bir faktör. Arnavutların toplam nüfusu yaklaşık 7 milyon. Yani esasında çok geniş bir coğrafyadan bahsediyoruz. Türk şirketleri çok sayıdaki fırsatları değerlendirerek burada güzel işler yapabilirler. Böylece, hem Arnavut tüketicisi hem yatırımcı kazanabilecegi bir iş modeli gerçekleştirilebilirler. Şu anda o hizmetler ve yatırımlar, başka ülkelerde ve pahalı bir şekilde bu ülkeye ve bölgeye gelmektedir.
