BİLGİ ÇAĞI’NDA POST-GERÇEK YA DA YANILTICI HABER DÖNEMİ

Oxford Sözlüğü, 2016 yılının kelimesi olarak seçtiği “post-truth”u (post-gerçek) şöyle tanımlıyor: “Kamuoyunda, belli bir konuda görüşün şekillenmesinde, objektif gerçeklerden çok, duygu ve kişisel inançlara hitap edilmesinin etkin olduğu durum” (http://bit.ly/2eZ7eQt). Ne terim ne de tanımladığı durum yeni. Ama, özellikle Birleşik Krallık’daki Brexit oylaması ve ABD başkanlık seçimleri nedeniyle, 2016 yılında kullanımı birden fırlamış durumda.
Örneğin, Trump’ın “gerçeklere dayanıyor” diyerek ortaya attığı iddiaların %70’inin sahte olduğu anlaşıldı  (http://bit.ly/1wMIFvX). Birleşik Krallık’da, Brexit referandumu sürecinde, AB karşıtlarının “AB’nin bize maliyeti haftada 350 milyon Sterlin” iddiası gerçek dışıydı (http://nyti.ms/2jvrr6B).
Bunlar sahte haber kategorisine giriyor ve Facebook’un da buna alet olduğu iddialarını Kasım yazımda belirtmiştim (http://bit.ly/2izRRVa). Sahte ya da yanıltıcı haberlerin yayılmasının endişe verici boyutlara erişti ve çare arayışları başladı. Bilinçli ve bilgili bireylere büyük sorumluluk düşüyor (http://bit.ly/2hLTx9U). Çoğulcu demokrasiyi özümseyebilmiş, hukuk devleti olabilmiş ülkelerde hükümete de iş düşüyor. Nitekim, geçtiğimiz Ocak ortasında, Birleşik Krallık hükümeti medya patronlarını bir yuvarlak masa toplantısına çağırarak, sahte haberlere karşı önlemleri tartıştılar (http://bit.ly/2jnBPgE).
New York Times gazetesinde çıkan bir analizde (http://nyti.ms/2jvrr6B), konuya daha farklı bir yönden yaklaşılıyor. Yazıda, gerçekler toplumundan veri toplumuna geçiş döneminde olduğumuz ve bu nedenle bir kafa karışıklığının yaygın olduğu iddia ediliyor. Kullandığımız akıllı cihazlar ve sosyal medya nedeniyle ortaya çıkan büyük verinin, ileride daha da farklı sorunlar yaratabileceği ileri sürülüyor.
Büyük veri ve onları işleyecek algoritmaların yarattığı tehditlere burada daha önceki bir yazımda değinmiştim (http://bit.ly/2jxRnhH). Algoritmaların tehlikeleri üzerine yeni çıkan Cathy O’Neill yazarlı “Weapons of Math Destruction” başlıklı kitap, New York Times’ın 2016 yılında çıkan en iyi 100 kitap listesine girdi. Dolayısıyla, manipülatif haberlere karşı objektiflik iddiasındaki algoritmalar da bir çare olmayabilir.
Özet olarak, bilinçli ve bilgili bireyler ile toplumsal sorumluluğu ön planda sivil örgütlenmelerden başka post-gerçek ve sahte haber konularına güvenilir bir çare henüz yok. Bu doğal,  çünkü Bilgi Çağı insanı olmak sadece dijital teknolojileri kullanmak değil, üst düzey sorumluluklar da içeriyor.