Afete karşı yerel güçbirliği hayata bağlar
Tüm afetlere karşı merkezi yönetimin adımlarına yerel desteği vermek için hayata geçen MAG, Türkiye’de büyüyor, hatta farklı ülkeler için bir örnek model olarak değerlendiriliyor.
Afetlerle mücadale konusunda halkın katılımı sağlanmadan etkin ve yaygın çözümler üretmenin imkanı yok. Bu nedenle halkın bilgilendirilmesi, biliçlendirilmesi ve afet risklerinin azaltılması konusunda yapılacak çalışmalarda doğrudan yer almasının sağlanması büyük önem taşıyor. Bu risklere karşı merkezi ve yerel yönetimler belirli adımlar atarken, daha çekirdek yerleşim noktalarında, mahallelerde de bir stratejik oluşum gereklilik halini alıyor. Hem işbirliği, hem felaket risklerini ve bunlardan en az zararla kurtulmanın gereklerini öğrenme, hem de ortak bir güç sergileyip mahalleli olarak hayatta kalabilmek için… Bu yolda önemli bir adım MAG, yani Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı. Yapılanların sağladığı faydalar ve yapılacaklar konusunda stratejik öncelikler belli. Bundan sonrasını Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı Genel Müdürü Elvan Cantekin anlatıyor.
>>MAG ne zaman, ne amaçla kuruldu?
Elvan Cantekin: Büyük bir afetin hemen sonrasında afete müdahale ile görevli resmi kurtarma ekipleri hastaneler, okullar, ofis binaları ve oteller gibi yüksek önem taşıyan yerlere öncelik vermek durumunda. Uzman ekiplerin mahallelerdeki afet alanlarına ulaşmaları, ilk 72 saatlik kritik süreyi aşabiliyor. Bu nedenle yerel halkın katkısı çok önemli.
Uzmanlara göre, depremzedelerin yüzde 90‘ından fazlası çok özverili, ama kurtarma konusunda eğitim ve ekipmanı olmayan akrabaları, komşuları ve arkadaşları tarafından kurtarılmış. Bu kurtarmaların çoğu depremden sonraki ilk 24 saat içinde gerçekleşmiş. Ama ne yazık ki bu hızlı ve amatörce kurtarma çalışmaları eğitimsiz gönüllülerin ve afetzedelerin çoğu zaman yaralanmasıyla sonuçlanıyor.
Afet risklerinin azaltılmasında halkın katılımını artırmak ve mahallelerde her an hazır bulunan bu kurtarma potansiyelinin afete hazırlık ve hafif kurtarma konusunda temel eğitim ve ekipmanlar sağlanarak güçlendirilebileceği düşüncesiyle Mahalle Afet Gönüllüleri Projesi’nin (MAG) temelleri atıldı.
Bu uygulama, proje olarak 2001 yılında başladı. Başlangıçta İsviçre’den sağlanan bir kaynak ile yürütülen proje, 2007 yılında kurulan Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı’nın çabaları ile genişleyerek devam ediyor. Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı, esas olarak Mahalle Afet Gönüllüleri sisteminin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve daha fazla mahallede yapılanması için ihtiyaç duyulan desteği oluşturmak için kuruldu.
ACI AMA GERÇEK: DEPREM ÜLKESİYİZ
>>MAG, şu anda kaç ilde, kaç noktada aktif?
Elvan Cantekin: Deprem riskinin yüksekliği nedeniyle çalışmalar İstanbul ve Marmara Bölgesi’nde yoğun. MAG uygulaması şu ana dek Kocaeli’de 20, Yalova’da 8, Bursa’da 2, İzmir’de 2 ve İstanbul’da 57 mahallede olmak üzere, toplamda 89 mahallede gerçekleşti, 4 bin 288 kişi bu eğitimleri alarak MAG ekiplerine girdi, ekipmanlarını aldı, Mahalle Afet Destek Merkezi olarak kullandıkları konteynerleri ve ilk müdahale amacı ile kullanacakları ekipman mahallerine yerleştirildi. Uygulamanın genişletilmesi için çalışmalar devam ediyor.
Türkiye topraklarının yüzde 80’i 1. ve 2. derecede deprem riski altında. Bu nedenle İstanbul dışında başka illerde de MAG uygulamasının genişletilmesi gerek. Uygulama İzmir ve Bursa’da başlatıldı. İstanbul’da çalışmalar devam ederken, aynı zamanda İstanbul dışı uygulamalar da yaygınlaştırılacak.
Türkiye’de deprem riskinin yüksek olduğu tüm bölgelerde başta vatandaşlar olmak üzere, valilikleri, sivil toplum kuruluşlarını ve özel sektörü bizimle çalışmaya davet ediyoruz.
>>Merkezlerin kurgulanmasında hangi önceliklere göre hareket ediliyor?
Elvan Cantekin: MAG Vakfı, İstanbul’daki çalışmaları valilik ile birlikte sürdürüyor. Uygulama İstanbul Deprem Master planında belirtilmiş olan, riskin daha yüksek olduğu ilçelerde yoğunlaştırıldı.
İlçelerde çalışma başlatıldığında asıl öncelik ise gönüllü katılımında. Mahalle muhtarının ve kurulan çekirdek ekibin desteğiyle mahallede halka ulaşılıyor ve katılım sayısı artırılmaya çalışılıyor. Halkın uygulamaya talep gösterdiği mahalleler de öncelikli çalışma alanımız oluyor.
>>Türk insanının, gerek bireysel gerekse yerel yönetimler ve devlet yönetimi bazında afet bilincini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Elvan Cantekin: 1999 depremlerini takip eden dönemde, afetler konusunda hızlı bilgilenme olduğu bir gerçek. Bugün geldiğimiz noktada esas sorun; afet risklerini bilmemize ve risklerin azaltılması konusunda neler yapılması gerektiği konusunda aşağı yukarı genel fikir birliğine vardığımız halde, bu önlemlerin alınması ve mekanizmaların kurulması konusunda yaşanan gecikmeler. Toplumun her kesiminin katılımının önemini bir kez daha vurgularken, afet yönetiminin aslında yerel demokrasinin doğru işlemesi durumunda başarıya ulaşabileceğini de hatırlatmak isterim. Ülkemizde bu noktada da bir sorun olduğunu söyleyebiliriz.
DÖRT AŞAMALI KURULUM SÜRECİ
>>MAG nasıl örgütleniyor? Halkın ilgisi nasıl ve bu ilgiyi geliştirmek için neler yapılıyor?
Elvan Cantekin: Mahalle Afet Gönüllüleri yaşadıkları mahallede afet zararlarını azaltmak, bir acil durumda profesyonel ekipler gelene kadar ilk müdahaleyi yapmak üzere gönüllü
olan duyarlı vatandaşlar. Bu işlevi yerine getirmek için 36 saatlik eğitim
alırlar ve ayda bir kez toplanarak aldıkları eğitimi tekrar eder, program
kapsamında aldıkları ekipmanın bakımını yaparlar. Gönüllüler, sivil savunma yönergesi çerçevesinde kendi mahallelerinde afet
bilincini artırıcı çalışmalar yaparlar.
Bir MAG ekibinin kurulmasında, dört aşama söz konusu. Birinci aşama, yerel yetkililer ve kamuoyu önderleri ile yürütülen gönüllülerin bulunması ve kaydedilmesi. Yerel medya, posterler, broşürler ve toplum merkezleri, sivil toplum kuruluşları, kulüpler ve okullara yapılan ziyaretlerle MAG gönüllülerinin kaydedilmesi için bir bilgi kampanyası düzenlenir. İlgilenen vatandaşlar resmi başvuruda bulunur. Genel olarak her MAG ekibi, 18 ila 60 yaş arasında, fiziksel durumları iyi olan 30-50 gönüllüden oluşur.
İkinci aşama, eğitim ve organizasyon. Seçilen gönüllüler, beş alanda yerli ve yabancı uzmanlar tarafından geliştirilmiş, 36 saatlik yoğun eğitimden geçerler. Bu alanlar arasında doğal afet bilinci, yangın söndürme ve önleme, ilkyardım, arama ve kurtarma ile afet psikolojisi yer alır. Üçüncü aşama organizasyon. Gönüllüler, eğitildikten ve sertifika aldıktan sonra bir mahalle örgütü kurar ve koordinatörleri seçerler.
Son aşama ise her mahallede bir “Mahalle Afet Destek Merkezi” (MADM) kurulması. MADM, her mahallenin kolayca ulaşılabilen ve emniyetli bir yerinde kurulan 2.40 metreye 6 metre ebadında bir konteyner. Bu merkez, bir eğitim ve faaliyet merkezi ve haberleşme, kurtarma, ilkyardım donanımı ve malzeme deposu olarak işlev görür. MADM anahtarları, muhtar, gönüllü koordinatörü, lojistik sorumlusu ve ilçe afet yönetim merkezlerinde bulunur. Bu merkezde kişisel güvenlik malzemelerinin yanı sıra, gönüllülerin ilk 72 saatte müdahale için ihtiyaç duyacakları hidrolik kırıcı-delici, ayaklı aydınlatmalar, jeneratör, kurtarma ipleri, levye, merdiven, ilkyardım malzemeleri gibi malzemeler bulunur.
Bu aşamaların tamamlanmasından sonra gönüllüler, mahallede yaşayanları bilinçlendirme faaliyetleri, hazırlık tatbikatları ve öteki toplum hizmetlerini yürütürler. Vakfın rolü, başlatma faaliyetlerinin eşgüdümü ve finanse edilmesi ile sınırlı. MAG’lar kurulduktan sonra kendi bölgelerindeki kamu idaresiyle yakın işbirliği içinde çalışır, olası afet ve acil durumlarda ilk müdahaleyi yaparak sonrasında da profesyonel ekiplere destek olurlar.
>>Bu örgütlenmede eleştirdiğiniz, eksikliğini hissettiğiniz ne gibi konular, uygulamalar var?
Elvan Cantekin: En temel eksik; gönüllülerin kamu kuruluşlarından alabildikleri destek. Uygulama aşamaları sırasında, eğitimlerde ve saha çalışmalarında uygulama yaptığımız bölgelerde yerel yönetimlerden destek alıyoruz, ancak sonrasında ekipler için resmi kurumlar arasında yeterince verimli bir işbirliği oluşturulamıyor. Bazı belediyeler kendi bölgelerinde MAG yapılanmaları için çok verimli çalışırken, bazı ilçelerde belediyeler MAG yapılanmalarını görmezden gelebiliyor. Yerel yöneticilerin desteği olmadan yerelde MAG yapılarının sürdürülebilirliğini sağlamak da çok zorlaşıyor.
Afete müdahaleden önce ‘risk yönetimi’ gerek
Yaşadığınız deprem ve çevremizdeki doğal afetler ışığında sizce halk, devlet, yerel yönetimler, Elvan Cantekin’e göre 1999 yılına kıyasla çok daha iyi bir noktada. Ama hala afetlere çok açık bir ülkeyiz ve bunu düzeltmek için gidilecek çok yolumuz ve Cantekin’e göre, değiştirilmesi gereken bir afet yönetimi yaklaşımımız var. “Afetlere hazırlık ve afet zararlarının azaltılması konusu devlet, vatandaş ve özel sektör işbirliğini gerektirir” diyen Cantekin, bu alanda her şeyi devletten bekleyen bir yaklaşımın sorunu çözmeyeceğini 1999’da acı bir biçimde deneyimlediğimizi de hatırlatıyor. Afet yönetim sisteminin vatandaşların gönüllü katılımına açık ve aktif rol almasına izin veren, bunu teşvik eden bir şekilde yeniden düzenlenmesi gerektiğini ifade eden Cantekin şöyle devam ediyor:
“Afetlerle mücadelede, tek başına “afete müdahale” anlaşılmamalı. Bu alanda kriz yönetiminin ötesinde, ciddi bir risk yönetimini içeren bütüncül bir yaklaşım gerek. Afetlere hazırlık bu bütüncül yaklaşımın bir parçası olarak ele alınmalı. Bu çerçevede, geniş toplumsal katılımın sağlandığı, yerel gönüllü örgütlenmelerden başlayan bir yapı geliştirilmeli. Bu yapıda kamu kurumları, özel kuruluşlar ve gönüllü sivil yapılanmalar işbirliği içinde, ancak rolleri ve sorumlulukları çok net olarak belirlenmiş olarak yer almalı.”
Önceliklere göre yayılım
MAG Vakfı, İstanbul’daki çalışmalarını Valilik ile birlikte sürdürüyor. Uygulama, İstanbul master planında da belirtilmiş olan ‘riskin daha yüksek’ olduğu ilçelerde yoğunlaştırılmış. Kendi mahallesinde MAG ekibi kurulmasını isteyen mahalleler, muhtarlıkları aracılığı ile doğrudan vakfa başvurabiliyor. Deprem riskinin yüksek olduğu mahalleler öncelikli olmak üzere, vakfa gelen bütün talepler değerlendiriliyor. www.magvaki.org.tr sitesinden vakıf hakkında ayrıntılı bilgi alınabilir. MAG uygulaması ile ilgili bilgi ve başvurular için www.mag.org.tr adresi ziyaret edilebilir ya da 0212 2965490 numaralı telefondan vakfa ulaşılabilir.
>>Yurtdışında MAG’a benzer oluşumlar var mı?
Elvan Cantekin: MAG projesini dünyada benzer çalışmaları da dikkate alarak ülkemizin koşullarına uygun olarak geliştirdik. Ancak Türkiye’de uygulandıktan ve çeşitli örneklerde başarısını kanıtladıktan sonra çevre ülkelerden de ilgi görmeye başladı. Çeşitli uluslararası toplantılarda uygulamadan haberdar olan Fas, İran, Ürdün gibi afet riskleri yüksek olan ülkeler uygulamanın kendi ülkelerinde de gerçekleşmesi için uluslararası kuruluşlar aracılığı ile bizden destek istediler. Bu ülkelerden İran ve Fas’ta uygulama başarıyla devam ediyor. Biz buralarda doğrudan projeyi gerçekleştirmek yerine, o ülkelerin ilgilileriyle görüşerek, onları eğiterek MAG çalışmalarının yerel kurumlar tarafından gerçekleşmesini sağlıyoruz. Bu kurumlara danışmanlık desteği veriyoruz. Ürdün’de de uygulama önümüzdeki dönemlerde başlayacak.
YAYGINLIĞIN ARTMASI, DESTEĞE BAĞLI
>>MAG’ın orta ve uzun vadeli hedefleri, planları neler?
Elvan Cantekin: İstanbul’daki deprem ve diğer afet risklerine bakıldığında ve resmi kurumlarla yaptığımız incelemeler sonucunda; İstanbul’daki tüm mahalle sayısının üçte birinde MAG yapısının yaygınlaştırılmasının İstanbul’un afetlere hazırlanmasında çok önemli katkı sağlayacağını düşünüyoruz. İstanbul’da 900’den fazla mahalle var. Hedefimiz, 5 yıl içinde 300 mahallede MAG yapısının oluşturulması. Uygulamanın bu hedefe ulaşabilmesi için hem resmi hem de özel sektör kaynaklarından desteklere ihtiyaç var. Vakıf, var olan gelirleriyle yılda 10–15 mahalle uygulaması yapabiliyor. Bu sayının yılda 60 mahalleye çıkarılması da ancak desteklerle mümkün olabilir.
Ayrıca deprem gibi yaygın ve büyük ölçekli hasarlar yapabilecek tehditlere maruz diğer bölgelerde de benzer çalışmaların yapılması gerek. Mahalle Afet Gönüllüleri bir model ve bu modelin sadece vakıf tarafından değil, kamu kurumlarının somut destekleri ile başka STK’lar tarafından da hızla yaygınlaştırılması gerek.
>>Çalışmaları daha da geliştirmek için yurtdışı organizasyonlarla işbirlikleri gündeme gelebilir mi?
Elvan Cantekin: Yurtdışında kurumlarla çeşitli desteklerimiz mevcut. Proje uygulamalarımızın büyük kısmı yurtdışından sağlayabildiğimiz finansman ile hayata geçiriliyor.
MAG uygulamasının Türkiye’de oluşturulmasına destek veren İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Ajansı ile yurtdışı uygulamalar konusunda zaman zaman işbirliği içinde oluyoruz. Bilgi ve tecrübe paylaşımı amacıyla uluslararası toplantılar gerçekleştiriyoruz. Öncelikli hedefimiz ise başta deprem olmak üzere, afet riskinin yüksek olduğu ülkemizde halkın afetlere hazırlıklı olabilmesini sağlamak.
