Parasız yaşama doğru

Cüneyt Dirican

Ancak sadece Türkiye’de finansal hizmetlere ulaşamayan 20 milyon kişi olduğu varsayılıyor. Daha hiç banka şubesi ile sigorta poliçesi ile tanışmayanların ve kredi kullanmamış girişimcilerin ekonomiye kazandırılması çalışmaları ‘Access to Finance’ yani finansa ulaşım olarak geçiyor
Yani basit bir fatura ödeme işlemi için hala kurum gişesine gitmek zorunda kalan 20 milyon kişi veya küçük bir sermaye ile işletme kuracak krediyi temin edemeyen kadın girişimciler, hesabı bulunan bankanın şubesini oturduğu semtte bulamadığı için iki vasıta değiştirmek zorunda kalanlar. Belki bu nedenle ‘Fatura Ödeme Merkezleri’ yasal boşluğa rağmen hala varlığını devam ettiriyor, çünkü ülkemizdeki şube ve ATM dağılımı kârlılık dikkate alındığında her yerde olmayı mümkün kılmıyor.
Dünyada milyonlarca insan hala ekonomiye, finansal hizmetlere katkıda bulunamıyor. Bu nedenle Kenya, Tanzanya’da başlayan M-PESA mobil bankacılıkta bir banka olmaksızın Vodafone tarafından verilen fatura ödeme, para transferi gibi finansal hizmetlerde yeni bir yaklaşımı doğuruyor. Telekom ve Finansal Hizmetlerde Yakınsama yani birbiri içine geçen farklı sektör hizmetleri. Telekom operatörleri finansal hizmetleri bir banka olmaksızın verebilir noktaya geliyor.
Burada herkesin kendine bir soru sorması gerekiyor? Para göndermek için Facebook’da şubesi olan bankayı mı, Facebook’un kendisini mi tercih edersiniz?
Para transferleri İngilizcede ‘Wire Transfer’ olarak geçiyor, yani kablo transferi. Daha önceki teknolojilerde para gönderenler telgraf şirketleri idi, yani Western Union. Ondan önce ise posta arabaları… 1999’da Körfezbank PTT işbirliği ile başlayan çalışmalar ilk iki paragraftaki ihtiyaçlar nedeni ile başlamıştı. Türkiye’nin konusunda ilk ve tek akademik çalışması ‘Posta Bankacılığı ve Postbank’ların Ekonomi ve Finansal Hizmetler Sektöründeki Yeri ve Etkileri, Türkiye’de Uygulanabilirliği Üzerine Bir Çalışma” 2005 tarihli doktora tezimdeki ürün ve hizmetler şu anda kamunun hizmetinde, PTT’nin dergisinde yıllar önce yazdığım köşe yazımdaki gibi “Bak Postacı Geliyor, Hizmet Veriyor, Herkes Onla Çalışıp, Memnun Kalıyor” nakaratını doğrularcasına hayata geçmiş durumda. Aslında fiziki noktaya ihtiyaç bitmeyecek. Türkiye Bankalar Birliği verilerine göre ülkemizdeki 12.000 civarındaki banka şubesinin 1/3’üne PTTBank tek başına sahip, buna operatörlerin yetkili mağazalarını, süper marketlerin şubelerini eklediğinizde, finansal ürünlere ulaşım için yeterli sayıda fiziki nokta fazlasıyla var ve yeterince dağınık, hatta banka şubelerinin olmadığı yerlerde bile bulunuyor. Son olarak sigorta acentelerine de ‘Fatura Ödeme Merkezlerindeki’ işlem yetkileri verildiğinde geriye sadece ‘Franchise Banka Şubesi’ konsepti ve lisansı kalıyor.
Mevzuat gereği bir başka kurum adına yapılacak fatura tahsilatları için banka olmaya gerek yok. Bu durumda, kredi skorlama sistemini kurmuş, Findeks kredi notuna ulaşabilen ve kredi kuruluşu alt lisansına sahip bir kuruluş aynı sütü ve yumurtayı kredilendirebilecek. Ya yatırımlar? Mevzuat bize her konuda SPK’yı adres gösteriyor. Peki ya sınır ötesi işlemler? 32 Sayılı Türk Parası Koruma Kanunu düzenlemeleri dâhilinde sermaye hareketleri serbest. Yani, Facebook dese ki, benim senetleri size buradan satayım, yine aynı soruyu soralım, kim istemez ki 320 milyar dolarlık bir şirkete ortak olmayı? Parayı da yine kendisi nezdindeki elektronik cüzdanınızdan öderseniz diyelim ve duralım.
Tüm bunlar bir tek şeyi ifade ediyor. Bill Gates “Banks are dead” demiş. Perakendecilerin bankacılığı ufukta görünen, dijital bankacılık geride kalan, bankacılığın ötesi ileride 4. Sanayi Devrimi ile gelecek olan.
E-para ise Bitcoin ve Blockchain benzerleri ile farklı bir formatta hızla ilerliyor. Sanal paranın arzının tanımları üzerine ilk akademik çalışma Türkiye’de 2000 yılında internet’in finansal hizmetlerde kullanımı konulu tezimde yer aldı. Detaylı bilgiye ulaşmak isteyenler Marmara Üniversitesi kütüphanesinde her iki bitirme tezine de ulaşabilirler.
 
Not: Yazının orijinali Şalom Gazetesi’nde Cüneyt Dirican tarafından 29 Nisan 2015 tarihinde yazılmıştır.