Açık Büyük Veri Türkiye – 2

*Prof. Dr. Şeref Sağıroğlu
 
Açık veri kavramının temelinde, açık ve şeffaf toplumların ve ülkelerin benimsedikleri yaklaşımlar olduğu, gelişmiş ülkelerin bu konuya önem verdikleri, yapılan işlemleri, hükümet harcamalarını, gelecek planlarını elektronik ortamlarda paylaştıkları, bu verilerin analiz edilmesiyle de bunlardan farklı değerler elde edilebileceği ve en önemlisi yeni bakış açıları, kazanımlar ve gelişmeler sağlanabileceğine inandıklarından bu verileri açtıkları, bunun için uluslararası çalışmaları da yürüttükleri bilinmektedir.
Açık ve büyük veri konusundaki önerilerim, yapılabilecekler, elde edilebilecek kazanımlar ve alınması gereken önlemlere ilişkin görüşlerim aşağıda maddeler halinde sunulmuştur.

• Sayısallaşmayı gerçekleştiremeyen, tüm süreçlerini elektronik ortamlara aktaramayan kurumların veya ülkelerin açık birim, açık kurum veya açık devlet olamayacaklardır.
• Ülkemizde e-dönüşüm projesi çerçevesinde elektronik altyapıların kurulması, birlikte çalışabilirliğin artırılması, doküman paylaşım standartlarının belirlenmesi, üst veri şemalarının oluşturulması, dosya formatlarının belirlenmesi vb. gibi konularda epey yol alınmış olsa da açık veri konusunda maalesef yapılan çalışmalar çok azdır.
• Kamu kaynaklarının kullanıldığı çalışmalar, projeler, desteklenen çalışmalar, yapılan araştırmalar ve bunlardan elde edilen yayınlar kamuoyuna daha çok açılmalıdır.
• Açıklık bir devlet politikası olmalıdır. Bunun özendirici ve yönlendirici olacağı ve süreci hızlandıracağı değerlendirilmektedir.
• Üniversitelerde olduğu gibi tüm devlet kurumları bu tür portallar oluşturmalı ve bu portallarda raporlarını, yayınlarını, istatistiklerini, çalışmalarını ve bütçelerini ve en önemlisi verdiği ve vereceği hizmetleri kamuoyuna açmalıdır.
• TÜBİTAK, açık erişim ve açık veri konusunda aktif ve örnek bir kurum olup aynı zamanda yönlendirici ve teşvik edici bir kurumdur. Bu konuda da verdiği teşvikleri artırmalıdır. “Açık büyük verilerin kamuya açılması, mahremiyetinin sağlanması”, gibi konuları desteklemeli ve bunları öncelikli alanlar içerisinde almalı ve teşvik etmelidir.
• Dünyada ve özellikle AB’de yapılan çalışmalar, yayımlanan raporlar, ilgili standartlar, iyi örnekler ve elde edilen tecrübelerden mutlaka faydalanılmalı, yapılan çalışmalar yakından izlenmeli ve son yıllarda yayımlanan ülke stratejilerimiz ve eylem planlarımızda dikkate alınarak, çalışmalar titizlikle yürütülmeli ve açık veri paylaşım portalları hizmete açılmalıdır.
• Ülkemizde UDHB sorumluluğunda olan 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planında Açık ve Büyük Veri ile ilgili olarak yer alan hususlar kısa sürede hayata geçirilmeli ve sorumlu kurumlar, kısa sürede açık veri portallarını oluşturarak kamuoyuna verilerini açmalıdır.
• Açık verinin ülkede bir dönüşüm ve değişim oluşturacağı, ülkenin geleceği ve toplumun gelişimi için bunun mutlaka yapılmasının gerekli olduğu, özellikle ülkemizin yaşadığı talihsiz darbe girişiminin olumsuz etkilerinin kısa sürede atılmasına ve güven duygusunun artmasına da katkılar sağlayacağı değerlendirilmektedir. 
• Açık veri felsefesini anlamaya, ülke olarak bunun getirilerinin farkında olarak bu fırsattan faydalanılmaya çalışılmalıdır. Devletlerin şeffaflaşması, işbirliklerinin artması, güven duygusunun gelişmesi ve en önemlisi bu verilerden yeni çıktılar ve değerler üretilmesi, gelecek için önemli adımların başındadır. Ülke bilgi toplumu ve ekonomisinin oluşturulması ve bu ekosistemin kurulması artık bir zorunluluktur. Bunun farkında olunmalı, tehditlerin fırsata dönüştürülmesi için önlemler alınmalı ve çözümler geliştirilmelidir.
• Ülkemizde açık verilerin paylaşımı konusunda daha işin başında olduğumuz bilinse de e-devlet strateji ve eylem planına sahip olmamız, eylem planında belirli takvimlerin bulunması, belirtilen hususların bu belgelerde yer almasının önemli olduğu, bu strateji kapsamında çalışmaların 2019 yılına kadar tamamlanacak olması önemli olup bunun fırsata dönüştürülmesi de şarttır.
• Ülkemizde kişisel verilerin korunması konusunda kanunumuzun yayımlanması önemlidir. Bu hassasiyet dikkate alınarak, ülkenin gelişimine katkı sağlayacak ve yapılacak olan Ar-Ge çalışmalarının önünü tıkamayacak akılcı çözümlerin geliştirilmesi yönünde yönetmeliklerin çıkarılması faydalı olacaktır.
• Dünya ülkeleri değerlendirildiğinde, gelişmiş ülkelerin kamu verilerini anonimleştirdiği ve kamuoyuna açtığı, üniversitelerin ve araştırma kurumlarının bu verilerden değer elde etme, yeni fikirler ortaya çıkarma ve çıktıların ekonomik değere dönüştürülmesinde önemli adımlar attıkları, bunun ekonomisini oluşturdukları, dolayısıyla bundan beklenen kazançları elde ettikleri, ama en önemlisi tüm bu işleri kişisel verilerin korunmasına saygı göstererek yaptıkları görülmüştür. Mutlaka bu örneklerden faydalanılmalıdır. Dünya çözümleri dikkate alındığında ise anonimleştirme için yeteri kadar metot ve metodolojilerin bulunduğu, oluşabilecek ihlaller konusunda çalışmaların yapıldığı, bu alanda yöneticileri ikna edecek gerek akademik çalışmaların gerekse ticari ürünlerin mevcut olduğu, bu birikimlerden de faydalanılması ve gerekli adımların vakit geçirmeden atılması gerektiği değerlendirilmektedir.
• Ülkemizde kamu ve özel sektör verilerinden değer etmek için, kurum ve kuruluşların ortak veri platformları oluşturmak için buna zaman, emek ve kaynak ayırmaları gerektiği, kurumsal verilerin kamunun ortak değeri olduğunun bilinciyle, ülke ve kişisel verilerin mahremiyetinin de ihlal edilmeden, gerekli protokoller çerçevesinde büyük verilerin hem işlenip hem de paylaşılabileceği, bu verilerden değer elde edilerek kamu zararlarının önüne geçilebileceği, yeni fırsatların oluşturulabileceği, yeni fikirlerin geliştirilebileceği bilinmeli ve bu konuda gerekli adımlar atılmalıdır.
• Ülkemiz mevzuatlarında belirtildiği gibi açık veri konusunda gerekli adımlar atılmış olsa da bunun mevzuatının da oluşturulması için gerekli düzenlemelerinin yapılarak açık verilerin üretilmesi ve kullanımının önündeki engellerin kaldırılması gerekmektedir. Açık veri ortamlarının ve platformlarının oluşturulmasında Başbakanlığın “Açık Veri Paylaşım Portalının Oluşturulması” ve “Kamu Verilerinin Açık Veriye Dönüştürülmesi ve Paylaşılması” adımlarının kısa sürede tamamlanması ve üniversite ve araştırma kurumlarının, yurtdışı açık veri portallarından aldıkları verilerle analiz yapmalarının önüne geçilerek insan kaynaklarımızın verimli ve ülke için kullanılmasının önünü açmaları, ülkemizin verilerinden değer elde edilerek ülkenin kalkınmasına ve sektörün gelişiminin ve önünün açılmasının önündeki engelleri kaldırmaları beklenmektedir.
• Büyük veri ile ilgili olarak ülkemizde çalışmaların 2013 yılında başladığı, ticari şirketlerin desteğiyle bu konuda seminerler düzenlendiği fakat daha sonra üniversitelerin bu konuya önem vererek, yeni programlar açmaya başladıkları, büyük veri analiz merkezleri kurdukları, bu konuyu tartışmaya açtıkları bilinmektedir. Bu konuda ülkemizde Büyük Veri Analitiği, Güvenliği ve Mahremiyeti Kamu Çalıştayı ve bu çalıştay sonucunda yayımlanan sonuç bildirgesi bu konudaki en önemli dokümandır. Bu dokümana www.bigdatacenter.gazi.edu.tr adresinden erişilebilir. Son yıllarda yapılan konferansların, çalıştayların artması, bu konudaki hem bilgi birikiminin arttığını hem de bu konunun ciddiyetle ele alınıp gerekli çözümlerin sağlanacağını göstermektedir. Bu etkinliklerden bazıları, www.acikveriturkiye.org, www.ubmk.org olarak verilebilir. Ülkemizde büyük veri alanında son yıllarda yapılan akademik çalışmaların belirli bir olgunluğa geldiği görülse de açık veri konusunda ise yapılan çalışmaların, içerik ve derinlik olarak yeterli seviyede olmadığı değerlendirilmektedir. Bu konuya daha çok önem verilmeli ve akademik çalışmalar yapılmalıdır.
• Ülkemizde de verilerin gelecekte değerlendirilmesi için bu verilerin şimdiden depolanmaya başlanması gerekmektedir. Bunlar için devlet uygun veri merkezleri kurmalı ve desteklemelidir. Bu verilerin kamu verileri olabileceği gibi özel şirketlerin de verileri olabileceği unutulmamalıdır. TÜİK’in tuttuğu istatistikler, bakanlıkların, ilgili birimlerin ve belediyelerin gözlem verileri, ulaşım verileri, uçuş verileri, eğitim verileri, finans ve sözleşme verileri, savunma sanayi verileri, yer/mekan verileri, uzay ve uydu verileri, sigortalama verileri, küresel kalkınma verileri, akıllı ev verileri, kamu planlama verileri, inşaat sektör verileri, su ve orman verileri, hesap verebilirlik ve demokrasi ile ilgili veriler, akademik dergi yayınları, sağlık verileri, bilim ve araştırma verileri, toplumsal hareketlilik ve kalkınma verileri, alt yapı verileri, trafik verilerinin açık veriler  olarak kullanılabileceği düşünülmeli ve buna göre önlemler alınmalıdır.
• Verileri açık erişime açmak, bunlardan değerler elde etmek, bu verileri bilgiye veya özbilgiye  dönüştürebilmek önemli adımlar olsa da, bu verilerin kamu malı olması sebebiyle, hem güvenliğinin sağlanması hem de mahremiyetine helal gelmemesi için de gerekli önlemlerin alınmasının çok önemli olduğu hiç unutulmamalı, gereken önlemler alınarak verilerin ihlal edilmesinin de önüne geçilmesinin hem bir yasal sorumluluk hem de ülke için çok stratejik olduğu da asla unutulmadan işlemler yapılmalı ve yürütülmelidir. Bunun için verilerin oluşturma, belgeleme, erişim, kulanım, paylaşım, depolama ve yedekleme, mülkiyet hakkı, güvenlik ve mahremiyeti gibi hususlar dikkate alınarak bir strateji ve politika kapsamında yönetilmesi, bunun içinde ulusal ve uluslararası standartlarından faydalanılması gereklidir.
• Devletlerin şeffaflaşması, işbirliklerinin artması, güven duygusunun gelişmesi ve en önemlisi açık verilerden yeni çıktılar ve değerler üretilmesi, gelecek için önemli adımların başındadır. Ülke bilgi toplumu ve bilgi ekonomisinin oluşturulmasında açık veri yaklaşımı önemli olup, bu ekosistemin kurulması artık bir zorunluluktur. Açık veri yaklaşımlarının bir tehdit görülerek hayata geçirilmemesi veya bunun geciktirilmemelidir. Mevcut tehditlerin giderilmesine yönelik üniversite-kurum işbirlikleri yapılmalı ve bu tehditler azaltılmaya çalışılmalı ve tehditler fırsata dönüştürülmeli ve bu yazıda belirtilen hususlarda dikkate alınarak yeni çözümler geliştirilmelidir. Diğer bir ifadeyle, bu felsefeyi anlamaya, ülke olarak bunun getirilerinin de farkında olunması, bu yeni yaklaşımlardan faydalanılması gereklidir.
• Açık veri yaklaşımlarının özellikle inovasyonu teşvik edeceği, kurum ve birimlerin etkinliğini artıracağı, yeni ve farklı görüşleri ortaya çıkaracağı ve ekonomik kalkınmayı da teşvik edeceği unutulmamalıdır.

• Prof. Fisk, “Büyük etkinin ancak ve ancak büyük fikirler ve büyük veri ile sağlanabileceğini” belirtmektedir. Ülkemizde de bu fırsatlar görülmeli ve vakit geçirmeden gereken adımlar atılmalıdır. Verilerin “ülkelerin sayısal toprakları olduğu ve bu verilerin işlenerek değere dönüştürülmesi” gerektiği unutulmadan, ulusal verilerimizin boyutunu büyütmek, yeni değerler elde etmek içinde verilerin içeriğini geliştirmek ve zenginleştirmek zorundayız.
• Bu çalışmalarda önemli adımlardan birisi, bir sonraki adımı kamu kaynakları ile üretilen araştırma verilerinin açık erişim standartlarına uygun biçimde paylaşımı veya kamuya açılması olacaktır. Konulan uzun dönemli hedef ise bu ulusal akademik arşivde bilimsel çalışmalarını paylaşmak isteyen ülkedeki tüm kamu ve özel sektör kuruluşlarını, kurulacak olan ortak paylaşım platformlarına almak ve kamuya açmaktır.
• Son olarak, ülkemiz bilim insanlarının ülke problemlerine odaklanması için büyük açık verilerin akademisyenlere ve araştırmacılara açılması gereklidir. Bu sayede gerçek problemlerin çözümüne daha çok ve doğrudan katkılar sağlanabileceği değerlendirilmektedir.

*Gazi Üniversitesi, MF Bilgisayar Mühendisliği Bölüm Başkanı