Aile Hekimliği Sistemi ve Bilgi Teknolojileri

Artan dünya nüfusu, yükselen
ortalama yaşam süresi, buna
bağlı olarak kronik hastalıklarda
önlenemez artış; ülkeleri
altından kalkılamaz bir sağlık harcamasına
zorluyor. Artan nüfus, kıt finansman
ve insan kaynakları nedeni ile sağlığa
harcanan para geometrik olarak artsa
da, kalite çok yükselmiyor, özellikle periferik
bölgelerde sağlığa erişim noksan
kalmakta ve sağlığın omurgasını oluşturan
hastaneler üzerindeki yük her geçen
gün artıyor.
Diğer yandan, internetin yaygınlaşması
ve sağlık pazarında rekabetin artması
sayesinde bireyler kendi sağlıkları
konusunda bilinçlenmekte, kendileri için
daha iyiyi sorgulamakta, daha iyi, daha
kaliteli sağlık hizmeti için talepkar hale
gelmekteler.
Bu değişiklikler neticesinde modern
tıbbın kabülünden bu yana geçen yaklaşık
150 senelik bölümde hastane ve
doktor odaklı olan ve kağıda dayalı bir
sistemle yürütülen sağlık sistemi, özellikle
son 10 senede birey (hasta) odaklı,
sağlığını idame ettirmede veya hastalığı
ile baş etmede bireyin de sorumluluk
aldığı, hastalık odaklı olmak yerine koruyucu
sağlığa odaklanan, kağıt yerine
sayısal sistemlerle yönetilmeye başlanan
daha liberal bir sistem haline gelmeye
başladı.
Hastaneler ve doktorlar, sağlık sistemi
içinde amiral gemisi fonksiyonlarını
korusalar da, bireyselleşen sağlık sistemi
içinde birçok yeni kuruluş yer almaya
başladı, başkaları da önümüzdeki
dönemde sisteme dahil olmaya devam
edecek. Bakım evleri, evde bakım sistemleri,
mobil sağlık hizmetleri şirketleri,
çağrı merkezleri, sivil toplum örgütleri,
ilaç şirketleri, eczaneler, telekom şirketleri,
sağlık sigortası şirketleri yakın gelecekte hastalarla birebir ilişkide olacak,
özellikle kronik hastalıkların uzaktan
yönetimi işinde zincire dahil olacak kurumlardır.
Aile hekimliği, birinci basamak sağlık
hizmeti / koruyucu hekimlik odaklı
olduğu için iyi işletildiğinde yukarıda
bahsettiğimiz yeni sağlık kavramına en
fazla uyacak ve belirgin yarar sağlayacak
bir kurum konumunda. Sevk zinciri
sistemi içinde aile hekimliğini ilk başvuru
/ bariyer kapısı olarak kullanabildiğimiz
ölçüde, hastaneler üzerindeki hasta yükünün
bir kısmı ortadan kalkmış olacak,
bireyler aile hekimi aracılığı ile daha kaliteli
bir sağlık hizmeti alma şansını elde
edecekler.
Yukarıda bahsettiğimiz sağlık sisteminin
sayısallaştırılması çabası, küresel olarak
milyarlarca dolar/avro harcanan ve
hemen her ülkede üzerinde çok sayıda
çalışma yapılan elektronik sağlık kaydının
(EHR) hayata geçirilmesi ile sonuçlanacak.
Eşzamanlı olarak, üretilen veri
ile ilgili standardizasyon, mahremiyet
ve güvenlik çalışmaları da yürütülmekte.
Türkiye olarak, bu çabanın dışında
kalmamalı, dünya ile uyumlu kendi EHR
sistemimizi en kısa zamanda hayata sokmalıyız.
Belli veri standartları getirilmezse,
orta ve uzun vadede sorunlar
yaşanabilir
Aile hekimliği sisteminin yaygınlaşması
ile birlikte, hekimin iş modeli, iş süreçleri
ve elde edilmesi hedeflenen sonuçlara
uyumlu olarak kullanılabilecek bilişim
ve iletişim teknolojileri belirlenmeli, pilotlanmalı
ve uygulamaya sokulmalıdır.
Erken dönemde halledilmesi gereken
en önemli konular, hekimler tarafından
üretilen hasta verilerinin standardizasyonu
ve Sağlık Net ile bütünleşmesi olarak
ortaya çıkmakta. Mevcut durumda aile
hekimlerinin kullandığı yazılımların liberalizasyonu,
şayet belli veri standartları
getirilmezse, orta ve uzun vadede sorunlara
neden olacak. Tüm aile hekimlerinden
üretilen verilerin sağlıklı bir şekilde
toplanması, sağlık Net ile bütünleşmesi
ve karar destek için raporlanması günümüzde
planlanması gereken hususlar.
Aile hekiminin, hastanın hastane bilgilerine,
hastanenin, aile hekimliği bilgi
sistemine erişebilmesi ve hasta hakkında
bilgi alması esastır.
Aile hekimi yazılımı, verinin gelecekte
karar mekanizması tarafından kullanılacağı
göz önüne alınarak yeterince detaylı
fakat kolay kullanımlı olmalı. Kullanılacak
donanımın, kullanım kolaylığı sağlaması
bakımından dokunmatik ekran, ses
komutlu ve barkod uygulamalı olması,
aile hekimlerinin bilişim altyapısını kullanmasını
özendirecektir. Kullanılan donanım,
gerektiğinde operatörler aracılığı
ile hekimin bir uzmanla canlı görüşme
yapmasını sağlayacak bir telekonferans
sistemine haiz olmalı. Yazılım, eReçete
uygulamasına, otomatik ilaç etkileşimi
uyarı sistemine sahip olmalı, Medula,
eczane ve ilaç provizyon sistemine bütünleşmeli,
kolay kullanımlı sayısal EKG,
kan basıncı ölçer, spirometri, tartı gibi cihazlardan
kablolu veya kablosuz bilişim
platformuna otomatik veri kaydeden bir
sistem düşünülmeli. Bu yolla kayıt hatalarını
en aza indirmek mümkün olacak.
Bu sebeplerle karar verici, aile hekimi
muayenehanelerinde elektronik hasta
kaydı üretilmesini özendirmeli, gerekirse
gerekli donanım ve yazılım yatırımı için
uygun koşullu kampanyalar düzenlemeli
/ krediler sağlamalı.
Öte yandan, aile hekiminin sorumlu
olduğu (3,000 – 3,500 kişi) birey (hasta)
ile olan ilişkisine gelince, özellikle
uzaktan hastalık / iyilik hali yönetecek
çözümler düşünülmelidir. Aile hekiminin
bir web sitesi olmalı, birey / hasta
evinden veya işinden bu site aracılığı ile
doktoruna erişebilmeli, veri gönderebilmeli,
gerektiğinde görüntülü konuşma
yapabilmeli. Bu site üzerinden randevu
alınabilmeli. Aile hekimi kendi sitesi üzerinden
ilgilendiği hastaya kendi hastalığı
ile ilgili bilgilendirici eğitimler, videolar
gönderebilmeli. Belki de, hastanın kendi
sağlık verilerini bu sitenin veritabanında
tutması ve şifresi ile hastaneye gittiğinde
verilerini hastanedeki doktorun gözlemine
sunması gelecekte en kolay ve uygulanabilir
sistemi oluşturacak.
Engellilerin, kronik hastaların ve yaşlıların
sağlık durumlarının uzaktan yönetilmesi
zaman ve maliyet yönünden
avantaj sağlayacak. Bunun için, evlerde
kullanılacak ucuz, kolay kullanımlı sayısal
tıbbi cihazlar, hastanın istenen sıklıkta
hastalığı ile ilgili verileri ölçmesine ve
SMS veya internet aracılığı ile doktoruna
göndermesini sağlayacak. Evdeki / işteki
bilgisayarlar, cep telefonları ve gelecek
nesil IP TV’ler sayesinde hastanın ilacını
muntazam alması, diyetini uygulaması
ve egzersiz yapması sağlanabilecektir.
Tüm anlatılanlar uygulandığında, daha
sağlıklı, hastalığı daha regüle bir Türk
halkını inşa etmek mümkün olacak.
Son söz olarak, aile hekiminin daha
üst seviye sağlık kurumları ve hastaları ile
irtibatının sağlanması, donanım ve yazılım
altyapısının kurulması ve işletilmesi,
finansal ve kanuni danışmanlığının yapılması,
süreğen eğitimi gibi konularda aile
hekimlerini şemsiyesi altında toplayacak,
dünyadaki örnekleri gibi abonelik sistemi
ile çalışan sistem bütünleştiricilerine ihtiyaç
olacak. Ciddi çalışan bu tarz hizmet
sağlayıcılar sayesinde standartizasyon
sağlanacak ve daha kaliteli veri üretimi,
daha kaliteli hizmet sunumu sağlanabilecektir.