Osmanlı’ya dijital arşiv
Fransız koleksiyoncu Pierre de Gigord’un 30 yıl kadar önce, 1980’lerde Türkiye’deki seyahatleri sırasında sahaflardan, eskicilerden arayıp bulduğu Osmanlı dönemi fotoğraflarını Amerikan Getty Müzesi dijitale dönüştürdü. Dünya araştırmacılarının hizmetine bedava sundu. Ülkemizde orada burada şurada eskici dükkanlarında “suratına bakılmayan” fotoğrafların, aslında nasıl bir görsel kültürel tarih zenginliğini yansıttığını, şimdi Getty Müzesi’nin web sitesinden ibretle, hayıflanarak izlemek ise bize kaldı. Dijital olarak sunulan görsel sayısı 6 binin üzerinde. Demek ki bu fotoğraflar, 1980’lere kadar ortalıkta dolanmış, kimse fark etmemiş, gören olduysa da “eski püskü” diye merak etmemiş? Ta ki bir yabancı meraklı, bunları tek tek bulup satın alıp götürene kadar.
Albümen baskı denilen bir yöntemle kağıda basılmış fotoğraflar, cam negatifler (elbette sadece siyah-beyaz), elle renklendirilmiş cam plakalarda Osmanlı’da 1890’lar 1900’lerdeki gündelik yaşam, ilkel bir tarım toplumu olarak kalan, sanayileşemeyen, yarı-sömürge durumunda Birinci Dünya Savaşı’na doğru sürüklenen “Hasta Adam”ın çekilmiş binlerce fotoğrafı. İçlerinde, 1878’deki mevcut en “ileri teknoloji” ile çekilmiş bir İstanbul Panoraması da var: 10 ayrı fotoğrafın yanyana birleştirilmesiyle yapılmış. 3 metre 20 santim uzunlukta, 25.5 cm eninde (Panorama de Constantinople pris de la tour de Calata). Dijital koleksiyonda ayrıca, Viyanalı işadamı Josef Sengsbratl’a ait renklendirilmiş 50 tane cam saydam da var.
Konuyla ilgili olarak: ABD Kongre Kitaplığı’nda (Library of Congress) Sultan Abdülhamid’in 1880 – 1893 yıllarında İstanbul ve Anadolu’da çektirdiği bir fotoğraf koleksiyonu bulunuyor. Tamamı bin 819 fotoğraftan oluşan koleksiyon, 51 tane büyük boy albüm halinde Kongre Kitaplığı’na ve Londra’da British Museum’a padişah tarafından hediye edilmiş. Fotoğraflar, İstanbul’da yaşayan Abdullah Frères, Sébah & Joaillier, Phébus gibi yabancı fotoğrafçıların kameralarından. Yine bunların hepsi dijital olarak dünyanın kullanımına açık.
Abdülhamid’in Almanya Başbakanı Otto von Bismarck’a hediye olarak 1886’da çektirdiği 3 cilt fotoğraf albümünü ise Almanya’dan, Koç Holding Başkanı Ömer Koç 2017’de bir müzayedede satın aldı. Ülkemizin kültür mirasına kazandırdı. İstanbul/Beyoğlu’nda Koç Üniversitesi yönetimindeki ANAMED’de Mayıs 2019’a kadar uzatılan sergide bu fotoğraflar, çekiliş öyküleri, dönemin tarihsel ve sosyolojik koşulları çerçevesinde mükemmel bir şekilde sergileniyor. “Tarihin Merkezine Seyahat: Fotoğraf ve Osmanlı Köklerinin Yeniden Keşfi” adlı sergi, Osmanlı Devleti’nin kurulduğu Bursa/Söğüt yöresinde 1886’daki yoksulluğun, ilkel tarım ortamının ibretlik görselliği aslında. Sergide, Gaumont Pathé arşivinden Bursa yöresinin 1920’lere ait bir film kaydı da var. 1886 – 1920 arasında o bölgenin “aynı” kaldığını, bir ilerleme olamadığını görüyoruz. Serginin (İngilizce yayınlanan) kitabını, fotoğraflarıyla birlikte belki Koç Üniversitesi dijitale de aktarır, dünyanın kullanımına bedava sunar?
