Teknolojinin çözebileceği küresel sorunlar
Ülkemizde startup projelerini, yapay zeka çalışmalarını ve bilişim teknolojileri ile ilgili etkinlikleri izlemeye çalışıyorum. Çok alçakgönüllü çabalar var gibi geliyor bana. Tevazuyu aşmadığımı umarak, Türkiye’nin ve Amerika’nın önde gelen üniversitelerinde öğrencilik ve hocalık yapmış birisi olarak, iyi üniversitelerimizdeki öğrencilerimizin bir eksiğinin olmadığını bildiğim için bu alçakgönüllü durumu üzücü buluyorum. Küresel iddia sahibi çalışma ve girişimler olmaması için bir neden görmüyorum.
Örneğin, Technology Review dergisi, teknolojinin zor da olsa çözebileceği en önemli on küresel soruna (http://bit.ly/2IhTO42) bakalım. Bu sorunlardan, bilişim sektörünü özellikle ilgilendiren ikisini aşağıda belirtiyorum. Ayrıca, diğer ülkelerde bu iki konudaki startupları araştırdım ve girişimlerini kısaca özetliyorum. Bu bilgiler, umarım, hem teknolojiyle ilgilenen gençlerimiz için hem de bilişim alanındaki etkinliklerin içerikleri için daha büyük iddia ve vizyon tetikleyebilir.
Bilişim sektörünü en yakından ilgilendiren iki sorun:
Sürücüsüz araç güvenliği: Her ne kadar ülkemizdeki “babayiğit modeli” ile elektrikli araç konusunda umut verici gelişme olmasa da dünyada sürücüsüz elektrikli araç üretimi ve ilgili çalışmalar hızla devam ediyor. Sürücüsüz araçların, kompleks trafik durumlarında veya kötü hava koşullarında güvenli olması ise önemli bir sorun olarak duruyor.
Bu konuda, startuplar ne yapıyor? Waymo, Uber, Ford ve GM Cruise gibi milyar dolarlık şirketler piyasaya robot taksiler sunmak için çalışmalarını sürdürürken, atik davranan startuplar, Amerika’nın çeşitli yörelerinde sınırlı bölgede hizmet verebilen sürücüsüz, küçük boyutlu taksi hizmetlerine başladı (http://bit.ly/2TWefWo). En yeni girişim, Optimus’dan geldi. MIT’den ayrılanların kurduğu startup Optimus, coğrafi sınırları belli bir bölgede çalışan, en fazla 50 km/saat hızda gidebilen sürücüsüz taksi hizmetini başlattığını geçtiğimiz Şubat’ta açıkladı (http://bit.ly/2WMOSbo).
Gömülü YZ (embodied AI): AlphaGo’nun, Go oyununda dünya şampiyonunu yenmesi yapay zekada müthiş bir gelişmeydi. Boston Dynamics’in, hoplayıp zıplayabilen Atlas robotu büyüleyiciydi. (Yeni tanıtılan, depolarda kutu taşıyıp yerleştiren prototip robot Handle da (http://bit.ly/2CZpJmv) müthiş becerikli.) Fakat, AlphaGo hareket edemez çünkü fiziksel bir bedenden yoksun. Atlas ise Go oynayamaz çünkü zeki muhakeme yeteneğinden yoksun. Bu iki teknolojinin yetenekleri birleştirilebilirse, ortaya “gömülü YZ” çıkar. Etrafıyla fiziksel etkileşim becerisi olan, içinde de zeki muhakeme ve hesaplama yeteneği olan bir sistem geliştirilince, insanların ve hayvanların davranışlarını aynen gerçekleştiren makineler ortaya çıkacak. Kimi araştırmacılara göre, bu gerçek YZ’nin ortaya çıkması demektir.
Bu konudaki startup, Embodied Intelligence, UC Berkeley’den ayrılanlar tarafından 7 milyon dolar tohum parasıyla 2017 sonunda kurulmuştu. Geliştirdikleri robot, sanal gerçeklik kullanarak eğitiliyor ve önceden programlanmak yerine, talimatlara yanıt vererek iş görüyor (http://bit.ly/2K5Z6lP). Risk sermayesiyle şirketleşen bu girişimin yeni adı covariant.ai.
Çözümünde, bilişimin kısmen önemli rol oynayabileceğini düşündüğüm iki küresel sorun:
Atmosferdeki gazları yok etme (Carbon sequestriation): İklim değişikliği sorunu karşısında, sera gazını azaltma çabaları sürüyor. Bu yeterli değil, atmosferde biriken karbon dioksiti de azaltmak gerekiyor (carbon sequestriation). Bazı startuplar, bu gazları geri dönüşümle, sentetik yakıt ve polimer gibi ürünler elde etmek üzerine çalışıyor. Bunlar önemli ama atmosferde biriken milyarlarca ton gazı ekonomik bir şekilde toplayıp depolamak da gerekiyor. Bildiğim kadarıyla, henüz bu konuda dikkat çekici bir girişim yok.
Şebeke ölçeğinde enerji depolama (Grid-scale energy storage): Güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının ürettiği elektriğin sürekli kullanılabilmesi için, şebeke ölçeğinde ekonomik ve verimli bir şekilde depolanabilmesi (grid-scale storage) gerekiyor. Bunun için de araştırmacılar ve startuplar, akış aküleri (flow batteries) veya erimiş tuz tankları (tanks of molten salt) geliştirmeye çalışıyor.
Technology Review’a göre, teknolojik çözüm bekleyen diğer altı küresel sorun: Evrensel bir grip aşısı, demans tedavisi, okyanusların özellikle mikroplastiklerden temizlenmesi, deniz suyunun tuzdan arıtmak için ekonomik çözüm, depremi öngörebilme, beynin kodlarını çözmek.
