Üretimin kuralları dijitalle yeniden yazılıyor!
Halil Aksu – GelecekHane Kurucusu
Kas gücü dönemi çoktan bitmişti. Artık sermaye gücü ve ölçek ekonomisi de yavaş ama emin adımlarla tarihe karışıyor. Hız, akıl, esneklik, inovasyon ve iş birliği yapabilme kabiliyetleri ön plana çıkıyor. Dijital dünya ışık hızında cereyan ediyor. Buna uyum sağlayan, hatta bunun ötesine geçenler kazanacak. Diğerleri değer kaybedecek, zaman içine elenecekler.
Dijital çağın yakıtı veridir. Ne kadar veriniz var? Ne kadar kullanabiliyorsunuz? Ne kadar değere dönüştürebiliyorsunuz? Bunlara akıllıca yanıtların varsa, ne ala. Yoksa, durumunuz vahim. Acilen tedbir almalısınız. Alarm çanları çoktan çalmaya başladı.
Müşterinizi her zamankinden çok önemsemelisiniz. Onun istediği ürünü, istediği kanaldan, istediği yerde, istediği fiyata, istediği şekilde, anında, en konforlu şekilde sunabilmelisiniz. Daha ‘leb’ demeden Çorum’u algılayabilmelisiniz. Bunu en iyi yapabilen kazanacak.
Üretimdeki dijital dönüşüm pek çok teknoloji, pek çok yenilikçi iş modeli ve çok ilginç kullanım alanları ile çok köklü değişimler getirmektedir. Dönüşümü anlamalısınız. Kendi yol haritanızı belirlemelisiniz. Çevik ama planlı adımlarla, hedefe doğru ilerlemelisiniz. Dijitalin gücü hep yanınızda olsun.
Kısa bir Tarihçe
İnsan evladı yeryüzüne ayak bastığı günden beri bir şeyler üretmektedir. Tekeri keşfedince yük taşımak kolaylaştı. Tarımı keşfedince karınlar daha kolay doydu, yerleşik hayat başladı, köyler ve kentler kuruldu.
Medeniyetin gelişimine paralel olarak bilim ve teknoloji gelişti. Bu da üretime, kapasitesine, kalitesine ve verimliliğine yansıdı. Suyun gücü kullanıldı, rüzgarın gücü kullanıldı, hayvanların gücü kullanıldı. Ama en çok insanın kas gücü kullanıldı.
Ta ki buhar makinesi keşfedilene dek. O an pek çok şey değişti. Üretim hızlıca mekanize oldu. Kapasite arttı, tüketim arttı, tren yolların gelişimi ile mesafeler kısaldı, şehirler büyüdü, banliyöler ve işçi sınıfı oluştu, fabrikalar büyüdü, sermaye birikti.
Elektriğin keşfi, içten yanmalı motor, petrokimya sanayi ve seri üretimin hayatımıza girmesiyle üretim yepyeni bir boyut kazandı. İki dünya savaşı yaşanmasına rağmen, nüfus patlaması, ekonomik kalkınma ve bilimsel gelişmeler daha önce görülmeyen hızda ve çapta gelişti.
Önce Alman mucizesi, sonra Japon modeli, sonra da Çin’in üstünlüğü derken, bugünlere geldik…
Ama daha hiç bir şey görmediniz. Asıl macera şimdi başlıyor…
Dijital Çağın getirdiği yenilikler Üretime nasıl yansıyacak?
Görseldeki bazı teknolojileri kısaca açıklamak ve örneklerle kullanım şekillerini aktarmak isteriz.
Nesnelerin İnterneti
Nesnelerin interneti en temel veri toplama yaklaşımlarından birisidir. İster forklift üzerinde, ister üretim sahasında, ister kantarlarda, ister çalışanların üzerinde, isterse üretilen ürünün ta kendisinde, mümkünse her şeyi takip etmek, verisini toplamak, uzaktan erişebilmek, açmak kapamak, etrafındaki bağlamı anlamak isteriz.
Nesnelerin interneti çok ucuz, çok küçük, çok hızlı bir şekilde bunu yapmanıza yarayan temel bir teknolojidir. Bir şekilde internete erişim sağlandığı sürece, yeryüzündeki, hatta gökyüzündeki tüm nesneleri internete bağlayabilir, takip edebilirsiniz. Bu veriler bundan sonra yapılacak işlerin önkoşuludur, temel yakıtıdır.
Örneğin Arçelik tüm ürünlerini ‘Akıllı Ev’ vizyonuna uygun hale getirmeye başlamıştır. Peyderpey üretilen tüm ürünler ‘internete bağlantılı’ bir hale gelecek ve bir mobil uygulama ile kullanıcı tarafından yönetilebilecek. Ama daha önemlisi Arçelik tüm cihazların nerede, nasıl, kimin tarafından kullanıldığını takip edebilecek. Böylece daha kaliteli ürünler, daha enerji tasarruflu ürünler, daha konforlu deneyimler sunabilecek, mutfakta, evde ve diğer mekanlarda çok daha farklı kullanım senaryoları sunabilecek.
Yapay Zeka
Yapay zeka işe yepyeni bir boyut kazandırıyor. Bugüne kadar neredeyse her şeyi insan aklı ile düşünmemiz, çözmemiz, analiz etmemiz, tasarlamamız gerekiyordu. Artık öğrenen sistemler o kadar hızlı gelişiyor ki, insanın üzerinden epeyce yük alacak.
Artık bilişim sistemleri kameralar sayesinde görür hale geldi, mikrofonlar sayesinde duyar hale geldi, sensörler sayesinde hisseder hale geldi, hoparlör ile konuşabilir hale geldi, paletler, robot kolları ve benzeri sayesinde hareket edebilir hale geldi.
Tüpraş rafineri bünyesindeki boruların içinde korozyonu erken algılamak istedi. Bunun için veri toplamaya başladı. Boruların iç yüzeyindeki anormal durumları erken tespit etti. Bu tespitlere göre öngörülerde bulunmayı hesaplamaya çalıştı. Yapay zeka algoritmaları ile erken uyarılar alacak bir sistem kurdular.
Sanal Gerçeklik ve Artırılmış Gerçeklik
Sanal gerçeklik, insanların hem keşfedip hem de etkileşime girebildiği üç boyutlu bilgisayar teknolojileri ile oluşturulmuş ortamdır. Çoğu sanal gerçeklik ortamı görsel tecrübelerden ibarettir. Bazı ortamlar duyma, hareket gibi başka duyulardan da yararlanır.
Artırılmış gerçeklik, gerçek dünyadaki çevrenin ve içindekilerin, bilgisayar tarafından üretilen; ses, görüntü, grafik ve GPS verileriyle zenginleştirilmesidir. Bu kavram kısaca gerçekliğin bilgisayar tarafından değiştirilmesi ve artırılmasıdır.
Artırılmış gerçeklikte teknoloji kişinin gerçekliğini zenginleştirme işlevini görür. Buna karşın sanal gerçeklikte ise gerçek dünya yerine tasarlanıp canlandırılmış bir dünya vardır.
Jaguar Land Rover (JLR) , çalışanlar için AR entegre bir eğitim uygulaması tasarlamak için Bosch ve RE’FLECT ile ortaklık kurdu. Uygulamanın amacı, araç gösterge tablosunu sökmeden ve tekrar takmadan yeni teknisyen yetiştirmektir. Yeni tasarlanan uygulamayla, teknisyenin panelin arkasına gizlenmiş olan her şeyi görmek için iPad’i gösterge panelinde göstermesi yeterlidir.
Otonom Araçlar
Fabrika zeminlerindeki mobil ve otonom robotlardan, yük taşıyıcılardan, kamusal yollardaki otonom kamyon, dronlar, demiryolu ve deniz taşımacılığına, hava alanlarına, pistlere ve su yollarına kadar geniş bir alanı kapsıyor. Otonom araçların üretim alanında kullanımını endüstriyel hareketlilik olarak da adlandırıyoruz.
2014 yılından beri Amazon depo tesislerinde 50.000 yeni insan işçiyi istihdam etmesine karşın, onlarla çalışmak için 30.000 robot daha eklemiştir.
Avustralya’da maden ocaklarında demir cevheri taşımak için şoförsüz kamyonlar kullanılıyor ve Kanadalı enerji şirketi Suncor Energy ise kamyonlarını otomatize etmek için Japon Komatsu şirketi ile çalışmaktadır.
GM’ in yan kuruluşu olan Cruise Automation, Doordash ile sürücüsüz teslimatı keşfetme çalışmaları içindedir.
Giyilebilir Teknolojiler
Akıllı saat, akıllı gözlük, akıllı takılar, akıllı bileklikler, başa takılan ekranlar, akıllı giysiler gibi teknolojileri içermektedir. Bir ürüne “giyilebilir teknoloji” dememiz için, cihazın akıllı sensörlerden gelen bilgileri akıllı diğer cihazlara kablosuz veya bluetooth ile bağlanarak aktarması gereklidir. Cihazı taşıyan kişiyi uyarabilecek etkileşimde de olabilir.
Uzun süre ayakta durmak sırt ve uzuvlar için kötü olabilir. Yaralanma potansiyeli de taşır ve yorgunluğu arttırır. Bunu bilerek, BMW çalışan rahatlığını, sağlığını desteklemek için giyebilecekleri benzersiz bir “Sandalyesiz Sandalye” sistemi kurmuştur . Temelde, bir düğmeye basarak sandalyeye dönüştürebileceğiniz bir giyilebilir bileşendir. Bu, çalışanların hiçbir oturma seçeneği mevcut olmasa bile, çalışırken oturmasını sağlar.
Hollandalı tedarik şirketi Active Ants, çalışanların özel tasarımlı ürünleri seçmelerine ve hazırlamalarına yardımcı olacak teknolojiyi kullanarak, Google Glass ile deneme yaptı. Sonuç, hatalarda yüzde 12’lik bir düşüş ile hızda yüzde 15’lik bir iyileşme oldu.
Üretimin Dijitalleşme sürecindeki en yaygın Kullanım Alanları
Kestirimci Bakım
Giderek daha teknoloji içeren cihazların bakım ve onarımları hem maliyetli hem de zahmetli olabilmektedir. Kestirimci bakım İzlenmekte olan cihaz ve parçalarından alınan veriler sayesinde bozulma gerçekleşmeden bakımın doğru yere ve doğru şekilde yapılmasını sağlar. Ayrıca henüz bozulma sinyali olmayan cihazlara gereksiz bakım yapılmasını önleyerek işgücü, zaman, maliyet kazandırır. Arıza gerçekleşmeden müdahale imkanı tanıdığı için yüksek maliyet çıkaracak bozulmaların önüne geçer, parça tedarik sürecini hızlandırır.
Kestirimci bakım fikri sezgisel olsa da, tahmine dayalı bakım sistemleri, makine durumunun izlenmesi için sayısız sensör verisine dayanmaktadır. Bu sensörlerden bazıları; sıcaklık, basınç, titreşim, dönme hızları, akım, yağ veya sıvı kimyasal özellikleri sensörleridir. Makineye bağlı olarak, bu sensörlerde normal değerlerin üstünde veya altında değerler olması gelecekteki sorunları işaret edebilir.
Üretim endüstrisinde planlı duruş sürelerini optimize etmeye yardımcı olur. Planlanmamış duruş sürelerini sınırlandırır. Bir Wall Street Journal dergisine göre , “Planlanmamış aksama süreleri, endüstriyel üreticilere yıllık yaklaşık 50 milyar dolar tutuyor.” Bu maliyeti sınırlamak için kestirimci bakımı kullanmak oldukça rekabetçi imalat endüstrilerinde kritik öneme sahip.
Karanlık Fabrika
Üretim gerçekleşirken insan gücüne, doğrudan müdahalesine ihtiyaç duyulmadan çalışan fabrikadır. Karanlık ifadesi ortamda insan olması gerekmediğinden, tamamen karanlık bir ortamda makinelerin çalışabilmesinden gelmektedir. Işıkların kapatılması gibi bir tasarruftan çok daha fazlasıdır. Kesintisiz üretim yapılabilmesini sağlar. Daha verimli çalışılmasını, sağlar. Hata oranlarının çok düşük seviyelere getirilmesini sağlar. Tüm bunlar sayesinde hem tasarruf hem yüksek kazanç ve rekabet avantajları kazandırır. Ayrıca üretim ortamında insan bulunmasına imkan olmayan durumlar için kaçınılmazdır. Yüksek yada düşük sıcaklık, havasız ortam, zehirli gazlar veya diğer tüm tehlikeli çalışma ortamlarında üretim yapılabilmesi imkanı.
Elbette işleyişin insansız olmasını sağlayabilmek için, bu sistemin kurulması, üretimin planlanması, işletilmesi, bakımı, onarımı gibi birçok konuda nitelikli insan katkısı gerekmektedir.
Karanlık Fabrika uygulamasının ilk örneği bir Çin şirketindendir. Changying Precision Technology Company cep telefonu modelleri üreten bir şirket. Fabrikasında 650 işçi ile yaptığı bir işi şu anda karanlık fabrika uygulamasını sağlayarak 60 işçi ile yapabilmektedir. Robotlar 7/24 giden 10 üretim hattını işletiyor. Kalan tek insan çalışan ihtiyacı, her şeyin yolunda gitmesini sağlamak için. İnsan işgücünün %90 ını 60 robot ile yaparak verimlilikte %250 artış, ürün hatalarında da %80 azalma sağlamıştır.
Japonya’da FANUC şirketinin fabrikasında robotlar, insan olmadan başka robotlar üretiyorlar. Sadece ışıkları değil, klima ve sıcaklığı da kapatıyorlar. Kompleks, kocaman bir bal arısı gibi sarı robot popülasyonunun kendilerini haftanın 7 günü 24 saat çoğalttığı 22 fabrikaya ev sahipliği yapıyor.
Logistik Optimizasyonu
Büyük veri ve bulut bilişim altyapısını kullanarak logistik süreçlerine verimlilik getirmek mümkündür. Rota optimizasyonu ile hem tedarik hem depolama ve dağıtım için optimizasyon yapılabilir. Alandan, yakıttan, zamandan ve işgücünden tasarruf sağlanabilir. Büyük veri mantıksal analiz platformları ile rota optimizasyonu artırması ve kaynakların gerçek-zamanlı olarak izlenmesi sağlanabilir. Kapasiteye bağlı teslimat lokasyonu kümeleme, her bir sipariş için zaman tercihli teslimat planlaması, tahmini gecikme uyarıları yapılabilir.
DHL ise geliştirdiği akıllı kamyon “SmartTruck” ile büyük veri teknolojisi kullanılarak yeni gelen sevkiyat bilgisine dayanarak günlük optimize tur planlaması yapmakta, mevcut siparişi ve trafik durumunu dikkate alan dinamik rota sistemiyle sürüş mesafelerini azaltmaktadır.
Dijital Dönüşüm bir yolculuktur.
Dijital dönüşüm, bir işin dijitalleşme sayesinde farklılaşmasıdır. Dijital Dönüşüm bir yolculuktur. Uzun bir yolculuktur. Kapsamına göre, şirketin olgunluğuna göre, ayrılan kaynaklara göre, içinde bulunulan duruma göre, sektöre göre değişir. Ama bir kaç ayda yapılacak bir iş değildir. Zahmetlidir, masraflıdır, zordur, risklidir. Ama kaçınılmazdır. Er yada geç, yapmak zorundasınız. Zira dünya dijitalleşmektedir. Rekabet etmek için, karlı kalmak için, büyümek için, müşteri memnuniyeti için, kısaca varoluşunuzu başarılı bir şekilde devam ettirmek için, dijitalleşen dünyaya ayak uydurmak, nimetlerinden istifade etmek, dijital dünyada bir pozisyon edinmek zorundasınız.
Yolculuğa çıkmadan sıkı bir hazırlık yapmak gerekir. Bu kendi başına bir aşamadır. Ne kadar iyi hazırlanırsanız, hedeflerinizi ne kadar iyi belirlerseniz, ne kadar güçlü bir ekip oluşturursanız, ne kadar çok yönetim desteği alırsanız, o kadar başarı oranınızı artırırsınız.
Yolculuğu üç aşamaya böldük. Birinci aşamaya ‘Olgunlaşma Yolculuğu’ dedik. Olgunlaşan ekiplerle ikinci aşamaya geçilir. Buna da ‘Uzmanlaşa Yolculuğu’ dedik. Artık altyapı, ekipler ve süreçler olgunlaşmış, gelişmiştir. Üçüncü aşamada bu yeni / dijital kabiliyetler sayesinde ‘Farklılaşma Yolculuğu’ başlar. Dijital dünyaya büyük adımlarla geçilir. Her şey yolunda giderse, dönüşümün önemli kısmı başarılmıştır.
Dönüşüm programı tamamlandığında, şirketin bünyesi ve ekipler bunu sindirmelidir. Buna önem verilmelidir. Sürekli sprint koşulamaz. Belli bir başarıyı sağladıktan sonra, kutlanmalıdır. Bir de soluklanılmalıdır. Bu rahatlama ile bir muhasebe yapılmalıdır, öğrenilmiş dersler çıkarılmalıdır. Sonrası için nelerin daha iyi olabileceği, nelerin yolunda gittiği ve gitmediği değerlendirilmelidir.
Bundan sonra konvansiyonel işlerin devam etmesi yanı sıra, dijital dünyada yol alınacak, gelirler elde edilecek, dijital yetkinlikler keskinleşecektir. Yeni iş modelleri, yeni ekosistemler, yeni ürünler, yeni pazar segmentleri, yeni süreçler sayesinde şirket dijital dünyanın kurallarına uygun bir şekilde ilerleyecek, gelişecektir.
Bu yolculukta pek çok risk ve zorluk vardır. Ama ekip ruhu, göz önünde tutulan hedefler, iş birliği, yönetim desteği, tutku ve sabır ile, bu zorlukların üstesinden gelinecektir. Nitekim pek çok başarılı şirket bunu yapabilmiştir. Siz de yapabilirsiniz, yapmalısınız.
Bu bölüm Dijitopya – Dijital Dönüşüm Yolculuk Rehberi kitabımızdan alıntılanmıştır. Dijital dönüşüm içinde olan, yeni başlayacak olan veya yolunu kaybetmiş olanlar için, bu rehber kitap mutlaka yol gösterici olacaktır. Başka açık sorunuz kalırsa, bizlerle de temasa geçip, bire bir destek alabilirsiniz.
