YILIN KİTAPLARI: NEW YORKER’IN SEÇTİKLERİ VE FINANCIAL TIMES İLE MCKINSEY’İN ÖDÜLLENDİRDİĞİ -BİREYSEL-
Her yıl olduğu gibi, bu yıl da, abonesi olduğum saygın İngilizce dergi ve gazetelerin seçtiği, teknoloji ile ilgili yılın en iyi kitaplarını inceleyip, kendi ilgi süzgecimden de geçirdikten sonra burada paylaşıyorum. (Benim ilgi süzgecime takılanları da bilmek isteyenler, verdiğim linkleri kullanarak kaynağa gidip görebilir.) Önceki bir yazımda, The Guardian ve New York Times’a göre, bilim kurgu kategorisinde seçtikleri yılın en iyi kitaplarından ilgimi çekenleri tanıtmıştım (http://bit.ly/2EKTIz5).
New Yorker Dergisi’nin seçtikleri
1925 yılından bu yana yayımlanan, Amerika’da sanat ve kültür alanının iddialı dergisi New Yorker, yılın en iyi 9 kurgusal olmayan kitabını seçmiş (http://bit.ly/3831T78). Bunların üçünü, çağımızın önde gelen konuları ile ilgili oldukları için özellikle dikkat çekici buldum.
Birincisi, daha önce burada özetlediğim (http://bit.ly/3831T78), Harvard profesörü Shoshana Zuboff’un “Surveillance Capitalism” (Gözetleme Kapitalizmi) başlıklı kitabı. 8 Şubat tarihli Financial Times gazetesinin “Bu yıl mutlaka okunması gereken 15 kitap” listesinde yer alan bu kitap, diğer birçok yayın organının da önerileri arasındaydı.
Bana göre de okuduklarım içinde yılın en önemli araştırması ve çarpıcı iddiası olan bu kitapta, Zuboff, mahremiyet ihlalinin gözetleme buzdağının sadece görünen kısmı olduğunu gösteriyor ve esas soruna giriyor. Gönüllü olarak veya farkında olmadan sağladığımız veriler sayesinde, teknoloji devlerinin geliştirdikleri modellerle bizi adeta kendimizden daha iyi tanıyarak ticari ve siyasi tercihlerimizi manipüle edebildiklerini ikna edici bir şekilde ortaya konuyor. Zuboff’a göre, gözetleme, teknoloji devlerinin yatırımlarını kâra geçirmek için temel mekanizma. Fakat, tarımsal ürünler için ülkeyi böcek ilacı ile kaplamak nasıl kaçınılmaz bir zorunluluk değilse, internette de bu iş modelinin bir kaçınılmazlık sonucu olmadığı kitapta iddia ediliyor. Teknoloji devlerine karşı sürekli toplumsal baskı ve regülasyon öneriyor Zuboff.
İkincisi, günümüzün diğer ciddi sorunu olan iklim değişikliği üzerine: David Wallace-Wells’in yazdığı “The Uninhabitable Earth: World After Warming” (Yaşama Elverişsiz Yeryüzü: Isınmadan Sonraki Yaşam). Okumadığım bu kitap, New Yorker’a göre, iklim değişikliği üzerine yapılmış araştırmaların en zengin koleksiyonunu içeriyor. Kitabın dikkat çekici iddiası şu: İklim değişikliğini önlemek için bireysel tüketimi değiştirmenin fazla bir önemi yok; esas önemli olan, uygulamalarda ve politikalarda yapılması gereken değişiklikler.
Bu iki kitap, bana geçen sene Türkçe çevirisini okuduğum, kısa ve güzel bir kitabı hatırlattı: Peter Frase’in “Dört Gelecek: Kapitalizmden Sonra Hayat.” SUNY’de sosyoloji doktora öğrencisi Frase, gelecek için dört senaryo ortaya koymuş. Geleceğimizi şekillendirebilecek iki önemli tehdit, teknoloji ve iklim değişikliğinden kaynaklanıyor. Geleceğimizi şekillendirecek olan yönetim şekli de kabaca iki tür olabilir: Otokratik veya demokratik. Teknoloji ve iklim değişikliği, demokrasi altında nasıl iki senaryo oluşturur, otokrasi altında nasıl sorularını yanıtlayarak, gelecek için dört senaryo oluşturmuş yazar.
New Yorker’ın önerdiği kitaplardan ilgimi çeken üçüncüsü: Jenny Odell’in “How to Do Nothing: Resisting the Attention Economy” (Hiçbir Şey Yapmamanın Yolu: Dikkat Ekonomisine Direnmek). New Yorker’a göre kitap tekno-kapitalizm dünyasındaki yaşam hakkında düşünmemizi sağladıktan sonra, ne yapabileceğimiz üzerine bazı öneriler içeriyor. New York Times da bu kitabı övmüş ve “bir kişisel gelişim kitabı gibi başlıyor ama sonra geniş kapsamlı bir siyasi manifestoya dönüşüyor” diye tanımlamış. Okuma listeme aldım.
Financial Times ile McKinsey’e Göre Yılın En İyi Kitabı
Financial Times ve McKinsey, 2005’den bu yana beraberce iş dünyasını ilgilendiren kitaplar arasında yılın en iyisini seçerler. Bu yıl, yaklaşık 39 bin dolarlık ödülü, “Invisible Women” (Görünmeyen Kadınlar) kitabının İngiliz yazarı, kadın hakları aktivisti ve gazeteci Criado Perez kazandı (https://on.ft.com/2EM6OMx). Sadece büyük veri analitiğinde değil, her yerde kullanılan verilerin çok büyük çoğunluğu erkeklerle ilgili. Verilerde görünmeyen kadın, o verilerle verilen kararlarda da haksızlığa uğruyor. Bu iddiayı tartışılmaz bir şekilde ortaya koyan kitabıyla, Perez ödülü kazanıyor.
Finale kalarak her biri yaklaşık 13 bin dolar kazanan kitaplar arasında Shoshana Zuboff’un yukarıdaki kitabı da var. Özellikle bu iki kitap, Amerika ve Avrupa’da 2019’a damgasını vuran en önemli iki teknoloji kaynaklı kaygıyı dile getiriyor: (1) Teknoloji devlerinin büyük güç olması ve sakıncalı şekillerde kullanmaları, (2) Yapay zeka ve büyük veri alanlarında etik sorunlar yaratan uygulamalar. Ülkemizde ise bu konularda duyarlılığın çok zayıf olması üzücü ve endişe verici.
